Geef toe, de titel alleen al vraagt om gelezen te worden. Naast de vier canonieke evangeliën (Marcus, Matteüs, Lucas en Naast de vier canonieke evangeliën (Marcus, Matteüs, Lucas en Johannes) zijn er nog wel wat (apocriefe) evangeliën geschreven. Deze evangeliën werden dan toegeschreven aan apostel (bv. Petrus, Judas) of een groep gelovigen (Hebreeën, Nazorenen). Maar een evangelie dat toegeschreven wordt aan de Romeinse bestuurder Pilatus, neen dat was ik nog niet tegengekomen. Ik wist er het bestaan niet van, totdat ik het vermeld zag op Kerknet om de podcast van Greet Bulté aan te kondigen.
Het boek is opgebouwd uit drie delen: de proloog, het evangelie volgens Pilatus en dagboekfragmenten van de schrijver.
De proloog, de bekentenis van een ter dood veroordeelde op de avond van zijn arrestatie, bevat beschouwingen van Jezus op zijn voorbije leven en de situatie waarin hij zich bevindt. Is het allemaal wel de moeite waard geweest? Hoe verliep het? Hoe reageerden de omstaanders? De menigte? Zijn ouders en zijn broers? De reflecties van Jezus bevatten een soms wat andere kijk op de gebeurtenissen die we kennen vanuit de evangeliën, maar juist deze kijk zorgt ervoor dat Jezus menselijk is, en misschien niet zo speciaal. Gedurfd? Voor vele gelovigen misschien wel, maar wat mij betreft niet. De schrijver laat Jezus twijfelen. Momenten van onzekerheid zijn niet abnormaal. Of het uiteindelijk allemaal zin heeft gehad, zelfs dat weet Jezus niet, want het onweerlegbare bewijs zal pas na mijn dood geleverd worden. (p. 75)
Het hoeft geen betoog dat Pilatus, in het tweede deel, niet opgezet is met de zgn. verrijzenis van Jezus. Soldaten die zich lieten omkopen, de hogepriester Kajafas die net zou willen vermijden dat Jezus’ leerlingen zouden verkondigen dat Jezus verrezen was, samenzwering van Nicodemus, Jozef van Arimatea, opgezet spel van Herodes, het passeert allemaal de revue, maar zonder resultaat. Pilatus kan niet anders dan zelf op zoek gaan. De zoektocht, de weg wint dan ook aan belang. Het wordt een dubbele zoektocht,de zoektocht naar zijn vrouw – Pilatus weet immers niet meer waar Claudia vertoeft – is terzelfdertijd een zoektocht naar Jezus en omgekeerd. Vindt hij de ene, dan heeft hij ook de andere gevonden. Claudia is immers in de ban van Jezus van Nazareth.
De schrijver laat Pilatus concluderen dat hij nooit christen kan zijn, want hij het niets gezien, heeft alles gemist, was altijd te laat. Waarop Claudia antwoordt “Misschien ben jij dat dan wel, de eerste christen?” (p. 240) Het is een andere manier op aan te geven dat je geen christen bent, maar dat je het gaandeweg wordt. Je bent niet gelovig, je wordt het. Het is een dynamisch gebeuren, vertrekkend van wat algemeen wordt aangenomen. De schrijver staat stil bij wat we in de evangeliën aantreffen, om dat dan, in de figuur van Pilatus, vanuit de rede in twijfel te trekken en te ontkennen. De ratio schiet echter te kort. Yechoua laat de interpretatie van het teken open. Juist omdat hij ons liefheeft, laat hij ons ook twijfelen. Dit aspect van de keuze die hij ons laat, hoort bij zijn mysterie. (p. 238). Opnieuw is Claudia aan het woord, waarop ook bij Eric-Emmanuel Schmitt de vrouwen een prominente plaats krijgen.
Het derde deel, het dagboek van een gestolen roman, staat stil bij de gevolgen van de diefstal van de computer van de schrijver. Het bevat naast reflecties over het (hernieuwd) schrijfproces, ook elementen van de visie en overtuiging van Eric-Emannuel Schmitt. Naast de meest gehoorde stellingen – Jezus wist van bij het begin dat hij de Messias was enerzijds en Jezus ontdekt zijn Messiasschap gaandeweg anderzijds – poneert de schrijver een derde mogelijkheid: Jezus waagt het om te geloven dat hij de Messias is. Geen weten, geen ontdekken, maar een gok, een sprong in het ongewisse. Is dat net ook niet de positie van een gelovige? Een sprong in het onbekende?
De schrijver van de dagboekfragmenten laat er geen twijfel over bestaan, de bekentenissen van Jezus en de zoektocht van Pilatus horen onlosmakelijk samen. Daar valt veel voor te zeggen. Pilatus queeste kan immers niet los gezien worden van de boodschap van Jezus en diens laatste levensdagen. Maar ik durf nog een stap verder gaan. Ook het derde deel maakt onlosmakelijk deel uit van het drieluik. Of de diefstal van de computer effectief heeft plaats gevonden of niet, doet niet terzake. Het is een opstapje naar de vraag naar de waarde van verschillende versies van hetzelfde verhaal – op die manier past de schrijver de techniek van de evangeliën toe. Of de eerste versie wezenlijk anders is dan de tweede, uiteindelijke versie van de roman, is van geen belang. Iedere versie heeft zijn waarde. Het gaat in de eerste plaats om telkens opnieuw de vraag te stellen. Hoe sta jij tegenover het leven? Voel jij je vrij genoeg op de sprong te wagen, om te geloven.
vrijdag 14 april 2023
Het boek Het evangelie volgens Pilatus werd in 2018 uitgegeven door uitgeverij Brandaan. Ondertussen is het uitverkocht.
De versie die ik onder ogen kreeg is deze van 2006, uitgegeven door Uitgeverij Atlas.
