Zie, een mens

In het evangelie van Johannes (hoofdstuk 19, vers 5) horen we Pilatus zeggen, op het moment dat Jezus naar buiten wordt geleid: “Zie, een mens” (NBV21) – de oudere vertalingen spreken van “zie, de mens”.

Het thema van de warmste week 2021 is kunnen zijn wie je bent. Heel mooi, wie wil er nu niet zichzelf kunnen zijn. Maar hoe is dat dan? En wat verstaan we daar onder? En hoe word je jezelf? Moeten we dan keihard werken aan zelfrealisatie? Of moeten we onze identiteit laten afhangen van de anderen? Hoe word je dus m.a.w. mens?

Er zijn verschillende zienswijzen mogelijk, en als we ze op een lijn plaatsen, dan treffen we aan de linkerkant het communisme aan. In deze visie is de persoon, het individu ondergeschikt aan de gemeenschap. De groep staat centraal, en ieder lid van de gemeenschap dient bij te dragen aan het welzijn van de gemeenschap. Wat het individu denkt, is van geen belang. De groepsgeest staat voorop. We kunnen dit bv. zien in China, waar mensen met afwijkende meningen uit de samenleving worden geduwd. De Chinese samenleving, of misschien beter, de Partij staat centraal.

Aan de andere kant van het spectrum treffen we het liberalisme aan, met het individualisme als exponent hiervan. Niet de groep, niet de samenleving is van belang, maar wel de persoonlijke rechten, meningen en vrijheden van het individu. Cru uitgedrukt, wat de anderen denken, kan mij niet schelen. En wat ik doe, gaat de anderen niets aan. Mijn mening, mijn visie is voor mij de juiste. Ik zal zelf wel beslissen wat voor mij belangrijk is. De keerzijde is echter dat je dan ook voor de 100% verantwoordelijk bent voor wat je doet, wat je overkomt. “Eigen schuld, dikke bult” is dan het adagio.

Het populisme dat we zien in onze samenleving heeft iets van beide uitersten. Het persoonlijk individualisme wordt vertaalt naar een individualisme van een natie, een volk. Buitenstaanders worden ervaren als indringers en als bedreiging voor het voortbestaan van de groep. Anderzijds is de groep van het eigen volk belangrijker dan het individu. Met “Eigen volk eerst” wordt duidelijk gemaakt dat mensen van buitenaf geen recht hebben op steun, op een onthaal of een plaats in die samenleving. Wie er wel deel van uitmaakt, heeft dat recht wel.

Op het eind van de negentiende, maar vooral in de twintigste eeuw werd in katholieke kringen nagedacht over de positie van de mens. Het socialisme en het liberalisme voerden hevig strijd. In het katholieke denken, en zeker in de Leuvense traditie van de Faculteit Theologie ontstond het personalisme. Het personalisme tracht een middenweg te ontwikkelen tussen het primaat van de gemeenschap enerzijds, en het individu anderzijds. Je vindt er meer over het personalisme in de rubriek Denken.